«Ukrayina menim içün hayal memleketi edi», – dep ayta Takaşi Hirano. O – «Ukrinform» Milliy informatsion agentligi saytınıñ yapon versiyasınıñ jurnalisti ve muarriri. Bundan evel Takaşi Yaponiyanıñ Ukrayina elçihanesinde çalıştı ve İvan Franko Lviv milliy universitetinde yapon tili derslerini berdi. Ukrayinada yaponlı 16 yıldan berli çalışa. Ukrayinanı ne içün terk etmey ve qırımtatar tilini ne içün ögrene, Takaşi Qırım.Aqiqatqa tarif etti.

Takaşi Hirano qırımtatar tilini başlanğıç seviyesinde bile. «A1 plüs ya da A2 minus seviyesi, böyle bir şey», – dep ayta o. Takaşi Tokioda universitette oquğanda tilnen meraqlandı. O vaqıt Qara deñiz regionı memleketleriniñ munasebetlerini ögrenip, bir vaqıtları o topraqlarnıñ büyük qısmını alğan Qırım hanlığına diqqat ayırdı.

«Pek küçlü edi ve regional adise-vaqialarnıñ şekillenmesinde büyük rol oynağan edi. Olar qırımtatar tilini qullana, diplomatik [muzakerelerni] bu tilde alıp bara, ukrayin qazaqlarınen bağda ediler – bazıda işbirligi yapqan, bazıda cenkleşken ediler, amma ukrayinlernen sıqı munasebetleri bar edi. Pek meraqlandım, ve Qırım aqqında daa teren bilgiler aldım. Bu ayrı bir til, osmanlıca, türkçe ya da azerbaycancadan farqlı – öz kimligi bar», – dep tarif ete Takaşi. Ukrayinağa kelgende o, bunı hatırlap, qırımtatar medeniyetini yaqından tanımağa qarar berdi.

Şimdi qırımtatar tilini ögrenmek daa qolay oldımı?

Takaşi bir qaç yıl evelsi, qırımtatar tilini ögrenmege başlağanda, qolay degil edi, dep hatırlay. «Kitap tükânına kirdim, derslikler qıdırdım – ve tapamadım. Aynı vaqıtta tilniñ, BM qararına köre, ğayıp oluv telükesi altında olğanını eşittim. Bu ciddiy bir mesele olğanını añladım. Dersliklerniñ az olması tilniñ ğayıp olmasına ya da vaziyetniñ fenalaşmasına yol aça», – dep tarif ete o.

O vaqıt Takaşi qıyınlıqlarını qırımtatar faallerine aytmağa qarar berdi. «Eñ azından derslikler yapmaq kerek, menim kibi insanlar tilni başlanğıç seviyesinde ögrene bilsin», – dep tüşüne yapon jurnalisti. O vaqıt Kyivdeki «Qırım evinde» qırımtatar tiliniñ bedava dersleri keçirildi. Takaşi haber alıp, aftada bir kün cumaertesi derslerge qatnap başladı.

Taşaki 2010 senesi Qırımnı ziyaret etken edi. Bağçasaraydaki Hanlar sarayını pek begendi. «Pek meraqlı mimarlıq, öz hususiyetleri bar, Qırımnıñ landşaftı – acayip güzel. Tilşınas olaraq aytayım, belli bir yerde peyda olğan til anda olğanlarnı eñ yahşı şekilde tasvir ete bile. Til ögrenmek – topraqnı ya da anda asırlarnen yaşağan insanlarnı añlamaq demek», – dep añlata Takaşi.

Tilni ögrenip, o, qırımtatar medeniyetini daa yahşı añlap başladı. «Meselâ, çiberek ya da yantıq pişirgende meraqlı edi. Bu yañı bir şey edi. Evelden alıp aşay edim, tüşünmeyip, şimdi ise bilem ki, çiberek daa çoq bayramlarda, yantıqlar ise künlik pişirile», – dep ayta Hirano.

O, qırımtatar tilini ögrenmek «o qadar qıyın degil», dep ayta, derslikler tapmaq ise bir qaç yıl evelsine köre daa qolay. Eñ esası – istek. Tek bir şey bar, Kyivde alğan bilgilerini qullanmaq içün yer az.

«İbareler ögrenemiz – tükânğa kirmek, bir şeyler almaq, ödemek, keri qalğan paranı almaq – Kyivde, ne yazıq ki, böyle vaziyet tapamazsıñ. «Musafirde» (Kyivdeki qırımtatar restoranı – QA) ise bazıda qırımtatarca sımarlamaq mümkün. Amma bu o qadar qolay degil. Ve bu ögrenüv esnasını yavaşlata», – dep ayta Takaşi.

«Ukrayina menim içün hayal memleketi edi»

Takaşi Ukrayinanen daa balalıqta, mektep yıllarında meraqlandı. Babası coğrafiya ocası edi ve evde bir çoq kitabı bar edi. Takaşi olarnı oqumağa seve ve bir kün daa evel eşitmegen bir memleket aqqında kiçik bir kitap taptı.

«Ukrayina aqqında bir kitap taptım. Tahminen 30 saifelik – tarih, memleket, sanayı, til, siyaset, meseleler ve ilâhre. Qırımtatarlar aqqında da yazılğan edi – 90-larda Ukrayinağa, Qırımğa qaytıp başlağanları», – dep hatırlay o.

Takaşi qoşma malümat qıdırıp başladı ve elektron poçta vastasınen ukrayinlilernen yazışıp başladı. Tokioda bir universitette Ukrayinanı tedqiq etken bir professor çalışqanını eşitti. Qararı belli olddı. Takaşi anda oqumağa kirip, ukrayn tili ve Ukrayinanı ögrenip başladı. Amma oquşı bitken soñ bu memleket aqqında alğan bilgilerini qullana bilecek bir yer Tokioda tapamadı. Takaşi serbest fotoressam olaraq çalışıp başladı.

Vaqıt keçkeninen bu zenaatta muvafaqiyetli olamağanını añlap, Ukrayinada iş tapmağa tırıştı. Takaşi İvan Franko Lviv milliy universitetinde yapon tili ocası vazifesini taptı. O, ariza berdi ve qabul etildi. 2008 senes Hirano Ukrayinağa köçti.

Köçmezden evel Takaşi Ukrayinağa kelgen edi – turist olaraq. Dnipro (o vaqıt Dnipropetrovsk – QA), İvano-Frankivsk, Lviv, Kyivni ziyaret etti. «Menim içün Ukrayina balalığımdan berli hayal memleketi edi. Ve men ayrette qaldım – arz etken memleketimni niayet körgenimde», – dep hatırlay Takaşi. O, er kesnen ukrayince laf etmege tırışqan edi, ve yerliler oña yardım ete edi – sözler nasıl telâffuz etilecegini ayta ediler. Ukrayin aşlarınıñ tadına baqıp ayrette qalğan edi.

Köçken soñ çeşit problemlerni körip başladı – yerli sakinlerniñ aytqanlarını. «Turistler bunı körmey, amma mında yaşamağa başlasañ, seniñ de qıyınlıqlarıñ ola. Amma men tam da bunı istey edim – Ukrayinanı is etmek, tek uzaqtan körmemek. Bunı tedqiqat istegi dep adlandırır edim – terenden añlamaq. Eminliknen aytmağa isteyim, bu memleketni kerçekten bilem», – dep ayta Takaşi.

2014 senesi Yaponiyanıñ Ukrayina elçihanesinde siyasetşınas vazifesine kirdi. Kyivde – İtibar İnqilâbı, Yaponiya elçihanesiniñ binası ise Mustaqillik Meydanına pek yaqın.

«Adise-vaqialarnı pek yaqın köre edim – Qırımnıñ Rusiye işğali, Donbas istilâsı, bütün ketişat ve ilâhre. Tokioğa ekspert olaraq haberler berdim, malümat topladım – menim işim bu», – dep hatırlay Takaşi.

Yaponlarğa Ukrayina aqqında tarif etmek missiyası aqqında

2022 senesiniñ başında Hirano Kyivde «Ukrinform» haber agentliginde jurnalist olaraq endi çalışa edi. O, yapon kütleviy haber vastaları içün ekspert edi: Ukrayina aqqında haberler yaza, Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı cenk malümatını yetkize edi.

«Men bu devamlı bir zıddiyet, daa 2014 senesi başlağan uzun bir cenk olğanını añlata edim. Sıq-sıq olar [âponlar] ya unutqan, ya da az bile, ya da Rusiye malümatına saip ola. Men delil kösterip añlata edim, Rusiye Ukrayinanı daima tesir altına almağa tırışa», – dep tarif ete yapon jurnalisti.

Fevralniñ 24-nde, Rusiye Ukrayinağa qarşı büyük istilâsını başlatqan künü, Hirano işini taşlap ketmedi. «Toqtamayıp haber yazıp başladım – gece ekige ya da üçke qadar. Mümkün olğanı qadar tez, mümkün olğanı qadar çoq. Babamlar qasevetlene ve, belki, tezce ketmek kerek, dep yazıp başlağanlar. Men vaqtım yoq – çalışmaq kerek, dep cevap berdim», – dey Takaşi.

O, yaponlarğa Ukraiynada olğanlarnı haber etmek borc dep saya. «Eñ müim vaqıtta işimni taşlap olamayım, çünki bu tek vatandaş degil, bu menim ekspert borcumdır. Bular ne içün ola, devam ete ve inkişaf ete – bunı añlata bilecek insanlar Yaponiyada pek az. Amma men yapa bilem. Demek ki, yapmağa mecburım», – dep ayta jurnalist.

«Yaponiya Ukrayinağa yardım ete»

Takaşi Hirano Ukrayina aqqında eki kitap yazdı. Bir danesi – «Ukrainskiy fanbuk» – Ukrayinanen bağlı er şey aqqında tarif ete: farqlı şeerler, medeniyet, adetler aqqında.

«Yaponlar Ukrayinanı körsin dep – tek [memleketniñ] adı olaraq degil, tek büyük memleket olaraq degil, insanlar yaşağan, ananeler ve medeniyet saqlağan, kerçek yaşayış devam etken yer olaraq. Ve o pek acayip ve meraqlı. Bunı tarif etsem, olar diñleycekler. Soñra ukraiynlerni özleri kibi körecekler – ya da, daa doğrusı, yaqınları kibi. Bu empatiyağa yol açqan duyğu bazasını şekillendire», – dep tarif ete Takaşi.

Onıñ fikirince, yaponlar Ukrayinağa Rusiyeniñ büyük istilâsınıñ başında qoltutqan sebeplerden biri de bu ola.

«Şimdi, meni Yaponiyada yayınlarğa davet etseler, Ukrayina aqqında bir mif pek az eşitem. İnsanlarnıñ haberleri bar. Olar oquğan, tedqiq etken, talil etkenler, menim kitaplarımnı da. Yani temel bilgileri bar. Tek bir şey eşitem – ukrayinler ABD ya da böyle bir şeyniñ basqısı altında uzlaşa bile degen fikir. Men aytam: «Yoq, halq arasında böyle bir şey körmeyim». Biz Ukrayinada teslim lsaq, Rusiye devam ete bile. Ya da ateşkes küç toplamaq içün qullanıla bile, ve tekrar istilâ başlar. Yaponlar mındaki cemiyet ne qadar qararlı olğanını bütünley añlamay – topraq, suverenitet, devletke ne qadar ciddiy yanaşa. Şunıñ içün añlatmağa mecbur olam: yoq, tüşüngeniñiz kibi degil», – dep ayta jurnalist.

Takaşiniñ fikirince, yaponlar «BM Telükesizlik Şurasınıñ azası olğan ve özek silâsı olğan Rusiye Ukrayinanı küçnen zapt etmege istegenini» qabul etip olamay. O, resmiy Tokio dünya uquq nizamına emiyet bere ve saqlamağa istey, dep tüşüne.

«Er bir memleket halqara uquq, BM nizamnamesine köre yaşamalı, ve iç bir büyük memleketniñ daa kiçik memleketni iradesine zıt bir şekilde zorlamaq içün küç qullanmağa aqqı yoq. Rusiye [bu printsipni] bozdı, ve Yaponiya böyle olmaz, dep bildirdi. Böyle istilâğa izin bersek, dünyanıñ diger regionlarında diger küçlü memleketler böyle istilâ ola bile, dep tüşünirler. Şunıñ içün Yaponiya halqara nizamğa riayet etmege çağıra ve Ukrayinağa bile-bile yardım ete», – dep ayta Hirano.

Yapon jurnalistiniñ fikirince, onıñ vazifesi – vatandaşlarına bunı añlamağa yardım etmek.

«Cenk vaqtında yaşamaq»

Takaşi Hirano Ukrayinadaki yaşayış aqqında da kitap yazdı – «Cenk vaqtında yaşamaq». 2025 senesi iyul ayında aynı adı altında fotoresimler sergisi oldı. Anda künlik yaşayışınıñ fotoresimlerini topladı, dep ayta.

«Nasıl laf ete, şarap içe, kitap oquymız. Kyivde er kün körgen şeylerimiz. Mahsus böyle bir sergi yaptım, çünki şimdi ayat adiy körüne. Amma paradoksal bir şey – adiy körünse, asılında cenk vaqtında pek emiyetli ola. Çünki er şey bam-başqa ola bilir edi, meselâ, rusiyeliler Kyivge ücüm etmese edi. Bunı sergi vastasınen qayd etem – şimdi ayat pek qıymetli. Adiy körünse bile», – dep tarif ete jurnalist.

O, bu fotoresimlerni kelecek nesillerge qaldırmağa isitey – bu cenk aqqında «tolusınen» bilsinler dep.

Takaşi Ukrayinanı terk etmege istemey. O, Qırımğa kene barmağa ister edi. «Bazıda laflar ola: Qırım işğalden azat etilgen soñ ne yapmağa isteymiz? Men er vaqıt cevap berem: birden yaz qırımtatar tili mektebine baracam. Til qullanmaq imkânınıñ olması – til ögrenüvinde pek müim. Bu tilde bilgilerimni arttırmağa isteyim», – dep ayta kelecek planları aqqında Takaşi Hirano, yapon jurnalisti.